فرهنگ، گنج پنهان شهرها: نیروی محرکه توسعه و زندگی بهتر

صنایع فرهنگی، مانند پلی جادویی، دنیای پررنگ و بوی فرهنگ را به واقعیت‌های اقتصادی گره می‌زنند. این صنایع، از دل خلاقیت‌ها و ایده‌های نو، فرصت‌هایی بی‌نظیر برای رشد اقتصادی شهرها خلق می‌کنند. آن‌ها نه تنها شغل‌های جدیدی می‌آفرینند و سرمایه جذب می‌کنند، بلکه به شهرها هویتی تازه می‌بخشند و آن‌ها را در میدان رقابت جهانی برجسته می‌سازند

 نگین حجتی، حسین ذبیحی، زهرا سادات سعیده زرآبادی

نمای نزدیک هنر پارس:

تصور کنید شهرها نه فقط مجموعه‌ای از ساختمان‌ها و خیابان‌ها، بلکه قلب‌های تپنده‌ای باشند که با نوآوری، خلاقیت و روح زندگی در هم آمیخته‌اند. در دنیای امروز که شهرها با چالش‌های پیچیده‌ای روبرو هستند و مدل‌های قدیمی توسعه دیگر پاسخگو نیستند، جست‌وجو برای یافتن رگ حیاتی جدیدی برای رشد و سرزندگی شهری ادامه دارد. در این میان، نگاه‌ها بیش از پیش به سمتی معطوف شده که شاید تا پیش از این کمتر جدی گرفته می‌شد: فرهنگ و صنایع برخاسته از آن.

صنایع فرهنگی، مانند پلی جادویی، دنیای پررنگ و بوی فرهنگ را به واقعیت‌های اقتصادی گره می‌زنند. این صنایع، از دل خلاقیت‌ها و ایده‌های نو، فرصت‌هایی بی‌نظیر برای رشد اقتصادی شهرها خلق می‌کنند. آن‌ها نه تنها شغل‌های جدیدی می‌آفرینند و سرمایه جذب می‌کنند، بلکه به شهرها هویتی تازه می‌بخشند و آن‌ها را در میدان رقابت جهانی برجسته می‌سازند.

زمانی شهرها با اتکا به صنعت و تجارت به اوج شکوفایی می‌رسیدند، اما امروز بسیاری از آن‌ها حس پویایی و سرزندگی گذشته را از دست داده‌اند. اما خبر خوب اینجاست که شهرها گنجینه‌ای پنهان در دل خود دارند: فرهنگ. این نیروی قدرتمند، اگر به درستی شناخته و هدایت شود، می‌تواند جانی دوباره به شهرها ببخشد و موتور محرکه‌ای برای توسعه‌ای پایدار و همه‌جانبه باشد. فرهنگ، جایگزینی شایسته برای مدل‌های اقتصادی قدیمی است که در پرتو جهانی شدن و تحولات سریع دنیا، کارایی گذشته را ندارند.

برای کشوری مانند ایران که ریشه در تمدنی کهن و غنی دارد و از هزاران سال پیش مهد فرهنگ، هنر و صنایع دستی بوده است، این پتانسیل اهمیت دوچندانی پیدا می‌کند. صنایع فرهنگی ایران، گنجینه‌ای است که می‌تواند شهرهای ما را در مسیر رشد و آبادانی یاری کند، ثروت‌آفرینی کند، با فقر و بیکاری مبارزه نماید و امیدهای تازه‌ای بیافریند.

اما این گنج چگونه کار می‌کند؟ چه بخش‌هایی از صنایع فرهنگی بیشترین تاثیر را دارند و چگونه می‌توانند جنبه‌های مختلف زندگی شهری ما را متحول کنند؟ این‌ها سوالاتی هستند که در این پژوهش به دنبال پاسخ آن‌ها بوده‌ایم تا نقش دقیق صنایع فرهنگی را در بافت شهرهای ایران بهتر بشناسیم.

شیوه کاوش ما

برای پرده‌برداری از این راز، ما راهی سفری علمی شدیم. این پژوهش، مانند یک تحقیق دقیق، به توصیف و تحلیل پرداخته است. ابتدا، با مطالعه منابع و اسناد موجود، مفهوم فرهنگ، صنایع فرهنگی و ابعاد مختلف آن‌ها، همچنین مفهوم توسعه و جنبه‌های گوناگون آن را به زبانی شیوا و قابل فهم توضیح دادیم.

سپس، برای اطمینان از درستی یافته‌هایمان و تکمیل پازل تحقیق، به سراغ کارشناسان رفتیم. ۴۰ نفر از متخصصان برجسته در رشته‌های شهرسازی و مدیریت فرهنگی (کسانی که سال‌ها در این زمینه‌ها تحقیق و تجربه داشته‌اند) با پرسشنامه‌های ما همراه شدند. از آن‌ها خواستیم تا نظر خود را درباره عوامل فرهنگی موثر بر توسعه شهرهای ایران بیان کنند، میزان اهمیت هر یک را مشخص نمایند و بگویند هر یک از این عوامل بر کدام بخش از توسعه شهری (اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و …) تاثیر بیشتری دارد. برای اینکه بتوانیم این عوامل را بر اساس اهمیتشان مرتب کنیم، از یک روش خاص وزن‌دهی استفاده کردیم و نتایج به دست آمده از نظرات خبرگان را به دقت تحلیل کردیم تا تصویری روشن و قابل مقایسه از نقش هر عامل به دست آید. هدف این بود که بدانیم برای رسیدن به شهرهایی توسعه‌یافته از طریق فرهنگ، باید بیشتر روی کدام بخش‌ها تمرکز کنیم.

کشف‌ها و یافته‌های ما

کاوش ما نشان داد که صنایع فرهنگی از سه مسیر اصلی بر توسعه شهرهای ایران تاثیر می‌گذارند:

گردشگری پررونق، نهادهای آموزشی پویا و صنعت سرگرمی جذاب.

• مسیر اول: گردشگری: این مسیر شامل عناصری مانند ارتباطات (دسترسی شهر)، برندسازی (شناساندن شهر)، میراث فرهنگی و طبیعی (گنجینه‌های تاریخی و زیبایی‌های طبیعی) و هنرهای تجسمی است. در مجموع ۱۷ عامل کلیدی در این بخش شناسایی شدند، از موقعیت شهر در مسیرهای ارتباطی گرفته تا تعداد و کیفیت هتل‌ها و موزه‌ها.
• مسیر دوم: آموزش عالی و صنعت علم: در این بخش، فعالیت‌هایی مانند چاپ و انتشارات و تحقیق و توسعه قرار می‌گیرند که ۷ عامل مهم را در بر می‌گیرند.
• مسیر سوم: سرگرمی‌سازی: فیلم و ویدیو، هنرهای نمایشی و اسباب‌بازی سه جزء اصلی این بخش هستند که ۸ عامل تعیین‌کننده را شامل می‌شوند.

اما همانطور که انتظار می‌رفت، تاثیر همه این عوامل یکسان نیست. با تحلیل دقیق نظرات کارشناسان، مشخص شد که در میان ۳۲ عامل فرهنگی موثر بر توسعه شهرهای ایران، تبلیغات با بیشترین سهم، نقش اول را ایفا می‌کند. پس از آن، عواملی نظیر کیفیت میراث طبیعی، زیرساخت‌های تاریخی، تعداد اماکن تاریخی ثبت شده و همچنین تعداد و کیفیت جشن‌ها و جشنواره‌های سالانه در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند که همگی نشان‌دهنده اهمیت جاذبه‌ها و رویدادهای فرهنگی هستند.

برای اینکه بدانیم این عوامل فرهنگی بر کدام جنبه‌های زندگی شهری بیشتر اثر می‌گذارند، کارشناسان نظر دادند که هر عامل بر کدام بخش از توسعه شهری (مانند جنبه‌های اجتماعی، اقتصادی، فیزیکی، فناوری، سیاسی، قانونی و محیط زیستی) بیشترین تمرکز تاثیر را دارد. با ترکیب این اطلاعات با اهمیت هر عامل، مشخص شد که صنایع فرهنگی بیشترین تاثیر را بر ابعاد اجتماعی، اقتصادی و کالبدی توسعه شهری دارند. به عبارت دیگر، فرهنگ بیش از هر چیز به بهبود روابط اجتماعی، رونق اقتصادی و شکل‌گیری فضای فیزیکی شهر کمک می‌کند.

کلام آخر

این پژوهش به روشنی نشان داد که صنایع فرهنگی، بخش‌های گوناگون و عوامل مرتبط با آن‌ها، همگی مستقیماً بر توسعه شهرهای ایران تاثیرگذارند. این صنایع، با ارائه امکانات هنری و فرهنگی بیشتر، شهرهای ما را برای گردشگران جذاب‌تر می‌کنند و به این ترتیب گردشگری فرهنگی را شکوفا می‌سازند. همچنین، با فعالیت در عرصه‌های متنوع هنری، نیروی کار متخصص را جذب کرده و فرصت‌های شغلی جدیدی می‌آفرینند. علاوه بر این، صنایع فرهنگی فضاهایی را در دل شهرها ایجاد می‌کنند که به تقویت تعاملات و روابط اجتماعی شهروندان یاری می‌رساند.

اما این تاثیر یکنواخت نیست. در میان سه حوزه اصلی (گردشگری، سرگرمی و علم/آموزش)، گردشگری بیشترین سهم را در توسعه شهری دارد و پس از آن سرگرمی‌سازی قرار می‌گیرد. در بخش گردشگری، میراث فرهنگی و طبیعی از بیشترین اهمیت برخوردار است. در حوزه سرگرمی، فیلم و ویدیو پیشتاز است و در بخش علم و آموزش، تحقیقات و توسعه نقش مهم‌تری نسبت به چاپ و انتشارات ایفا می‌کند.

در نگاه کلی‌تر به همه ۳۲ عامل، عواملی مانند تبلیغات، کیفیت میراث طبیعی، زیرساخت‌های تاریخی، تعداد اماکن تاریخی ثبت شده، جشن‌ها و جشنواره‌ها، کیفیت هتل‌ها و موزه‌ها، درصد گردشگری، مراکز تجاری و پارک‌های علم و فناوری، به عنوان مهم‌ترین پیشران‌های توسعه شهری از طریق فرهنگ شناسایی شدند.

در حقیقت، صنایع فرهنگی با تکیه بر دانش و خلاقیت، از فرهنگ به عنوان بخش جدایی‌ناپذیری از زندگی شهری و توسعه پایدار بهره می‌برند. آن‌ها توانسته‌اند به ویژه بر جنبه‌های اجتماعی، اقتصادی و کالبدی شهرها تاثیر عمیقی بگذارند و راه را برای شکوفایی و سرزندگی بیشتر شهرهای ایران هموار سازند. این یافته‌ها، چراغ راهی برای برنامه‌ریزان و مسئولان هستند تا با سرمایه‌گذاری هوشمندانه در صنایع فرهنگی، آینده‌ای روشن‌تر برای شهرهایمان بسازیم.